Trà mi, hải đường là loài trà hoa mà trước đây tách riêng thành 2 giống Thea và camellia, nay thì nhập làm một, nằm trong họ Theaceae. Ví dụ cây chè (trà) thường trồng để lấy chồi non, lá non làm trà, có tên khoa học là camellia sinensis. Cũng vậy, hải đường camellia amplexicaulis có hoa màu đỏ rực rỡ nhưng mang tiếng là loài hữu sắc vô hương, xưa có tên là Thea amplexicaulis. Ở Việt Nam trà hoa camellia theo giáo sư Phạm Hoàng Hộ trong bộ cây cỏ Việt Nam xuất bản năm 1991 và 2000 có 29 loài. Năm 1994 Jean Claude Rosman công bố loài camellia cucphuongensis vàng và thơm chưa kể các tác giả Ngô Quang Đệ và Trần Ngọc Hải năm 1999 phát hiện loài trà mi có hương thơm, hoa trắng: camellia baviensis .
Trà mi hoa vàng ở Việt Nam có camela petelotii ở Tam Đảo, camellia chrysantha ở Mon-Son-Hun, camellia caudata ở Quảng Yên, Bạch Mã, Cà Ná, camellia gilbertii ở Phú thọ, camellia fleuryi ở Hòn Bà, cameliia lutescens ở Vĩnh Yên, camellia cucphuongensis,…
Và mới đây chúng tôi mới phát hiện một loài trà mi hoa vàng rất đẹp, có nhiều khát biệt so với những loài đã công bố trước đây. Chúng tôi đề nghị tên cho loài hoa này là Trà Mi Phạm Hoàng camellia phamhoangii để kính tặng GS. Phạm Hoàng Hộ.
Sau đây là sự mô tả loài trà mi Phạm Hoàng này:
Cây cao 3-5 mét, nhánh non màu tía nâu, mau chóng mà xám trắng. Lá thuôn dài, dài 22-26cm, rộng 8-11cm đáy hình tim, đỉnh có mũi nhọn, bìa răng cưa, màu lục đậm ở mặt trên, láng bóng, dai, dày, 10 – 13 cặp gân thấy rõ ở mặt trên, nổI rõ ở mặt dưới, cuống dài 0.7 – 0.9cm. Hoa thường ở chót nhánh 1-2 hoa. Hoa to cỡ 7cm, cao 5cm, hầu như không cọng, 11-16 lá bắc và lá đài, 16-18 canh hoa, màu vàng đậm, các phiến hoa ngoài nhỏ, dày, cong lõm, có nhiều lông trắng bạc nằm sát ở mặt trong, nhất là gần mép, càng vào trong các phiến hoa càng to dần, mép cuộn vào, 7-8 phiến hoa trong cùng xếp nếp ở giữa và cong lật ra, mép cuộn ngược ra ngoài làm cho hoa căng trải ra. Các phiến hoa dính nhau ở đáy, nhất là các luân sinh trong. Các tiểu nhị đính vào phần dính nhau này. tiểu nhụy nhiều, xếp trên 6-7 luân sinh, tua nhụy dài 1.8cm, màu vàng dính vào đáy cánh hoa. bầu noãn 5 buồng, lồi thành 5 khía, to 2.5mm, không lông. 1 vòi nhụy duy nhất, dài 2.5cm màu vàng, 1 nuốm với 5 thùy tròn, sát nhau. quả màu xám xám nâu với các điểm li ti đậm có 5 sóng lồi.
Dù hoa có màu vàng gần giống camellia petelotii và camellia flava ngưng cách sấp xếp của các phiến hoa, nhất là tổ chức của bộ nhụy cái không phải 3 vòi rời như ở camellia petelotii mà duy nhất chỉ có 1 vòi nên đây là loài mới, đặc hữu Việt Nam, mà chúng tôi đề nghị tên là camellia phamhoangii.
Loài này phân bố ở cao độ 400m, dưới tán rừng háo ẩm ở Lâm Đồng. Đây là loài trà mi có hoa to, đẹp, cần được nghiên cứu nhân giống, lai tạo, nhằm làm đa dạng và độc đáo ngành hoa cảnh của nước ta.
Nguyễn Thiện Tịch