Tuần trước khi nhận được bài vở và hình ảnh về cây lan Shenzhenica của Tiến sĩ Đinh Quang Diệp, chúng tôi rất đỗi vui mừng và vội vàng loan báo tin vui cho giới yêu hoa. Cùng một lúc trên các trang web xuất hiện tin này và đươc chuyển dịch sang nhiều ngôn ngữ khác nhau.

Nhưng khi xem xét lại kỹ càng, chúng tôi nghĩ rằng đây không phải là cây Vanilla shenzenica mà là một cây Vanilla khác, một cây lan mới lạ đối với 110 cây trên thế giới.

Tìm kiếm hình ảnh và các tư liệu của cây Vanilla shenzhenica chỉ có một bức hình vẽ duy nhất và lời mô tả trên mạng do www.eflora.org cung cấp như sau:

3. Vanilla shenzhenica Z. J. Liu & S. C. Chen, Acta Phytotax. Sin. 45: 301. 2007.

 shen zhen xiang jia lan

Stem scandent, 1-1.5 cm, with internodes 5-10 cm. Leaf blade elliptic, 10-20 × 5.5-9.5 cm, base shortly petiolate. Inflorescence 3-5 cm, usually 4-flowered; floral bracts oblong, 1.8-2.1 cm, leathery. Flowers not fully opening, yellowish green, with purple-red lip and white appendage. Sepals and petals oblong-lanceolate to elliptic, 4.4-4.8 × 1.6-2.8 cm; lip broadly obovate when spreading, 4.4-4.6 cm, basally connate for ca. 3/4 length to both sides of column forming a trumpet-shaped tube, apical margin undulate, adaxially tufted with a retrorse white appendage composed of many thin pieces, with 3-5 rows of small horn-shaped appendages above middle, and with 2 lamellae extending from base up to fimbriate appendage. Column 3.8-4.2 cm. Fl. Feb-Mar.

• Forests or cliffs along valleys; below 300 m. S Guangdong.

One of us (Cribb) suggests that Vanilla shenzhenica needs to be further compared with V. somae, which is very close morphologically.

Theo lời mô tả và hình vẽ, hoa của cây Vanilla shenzhenica chỉ nở cum cúp như bông hoa ngọc lan, trái lại hoa của cây lan do anh Hồ Ngọc Quỳnh chụp được tại khu BTTN Hòn Bà, Nha Trang lại mở ra rất rộng.

Cũng theo bức ảnh này chùm hoa Vanilla mới này gồm có 1 hoa đang nở, 2 hoa đã kết trái, 4 nụ như vậy chùm hoa này có thể tới 7-8 hoa.

Lời mô tả trong eflora cũng cho biết rằng hoa mầu xanh vàng, lưỡi hoa mầu tím đỏ có những râu tua mầu trắng khá phù hợp với bức ảnh của anh Hồ ngọc Quỳnh.

Vội vàng gửi email cho anh Đinh Quang Diệp tìm cách lấy mẫu hoa ngâm với cồn, chụp thêm hình ảnh nghiêng ngửa, trước sau cũng như thâu thập các tư liệu cần thiết cho việc nghiên cứu sau này. Vài ngày sau anh Diệp cho biết mẫu vật đã được TS. Trần thế Bách mang về Viện Tài nguyên và Môi trường để xét nghiệm và chúng ta sẽ được biết kết quả ra sao.

Nhiều người thắc mắc là hiên nay chúng ta ở vào thời đại của phim ảnh mà tại sao các nhà khoa học khi cống bố một cây Vanilla shenzhenica cũng như nhiều cây lan khác, tại sao lai không đưa ra môt vài hình ảnh cụ thể thay cho lời giải thích và hình vẽ? Sự thắc mắc này, mới đầu nghe có lý nhưng suy xét lại có thấy mấy điều cần phải xem xét lại:

1. Khoa học gia công bố không phải là người tìm ra cây trong lúc có hoa.
2. Khi tìm thấy cây thì hoa đã tàn, nên chỉ xem xét qua mẫu vật đã ướp cồn hoặc sấy khô.
3. Hình vẽ mô tả được chi tiết, kích thước mà hình ảnh không thể nào ghi nhận được.

Cũng có người cho rằng vì lý do thầm kín nào đó nên người ta muốn giữ hình ảnh hay tài liệu đó riêng cho mình. Chẳng lẽ những người trí thức mà lai hẹp hòi như vậy hay sao? Nhưng thực tế đã cho thấy nhiều khoa học gia trên thế giới đã trở thành thù địch chỉ vì bất đồng ý kiến hay vì chút hư danh hay tư lợi nhỏ nhen.

Chẳng biết cây lan Vanilla mới này sẽ được ai công bố với tên nào: Tên người đã tìm ra, tên người chụp ảnh hay tên người đã báo tin này hay một tên nào khác? Nhưng mong rằng nó sẽ không mang một cái tên lạ hoắc, hoặc tên một người nào đó chẳng có gì dính dáng tới cây lan này cả.

Dù rằng với tên nào đi chăng nữa, Việt Nam cũng hãnh diện vì lại góp thêm cho thế giới một cây lan mới sau cây lan hài Paphiopedilum canhii.

Westminster 5/2012

BÙI XUÂN ĐÁNG