Vườn nhà tôi chuộng loại hoa lấy hương, xanh xanh cho mát mắt chứ không cần màu mè rầm rộ gì, trừ vòm bông giấy hàng rào. Bông giấy là thứ bông trưởng giả mà bình dân, đắc dụng lắm để trồng ở hàng rào, râm mát đủ để đứng mò chìa khóa mở cổng khi về đến nhà và gai góc đủ để mấy anh trộm dại ngại ngần. Hoa giấy rực rỡ và hoành tráng như bản giao hưởng số 9 của Betthoven mà Chế Lan Viên từng phát hiện …

Với cái vườn nho nhỏ tôi chỉ thích trồng cái gì cho hương: thơm ngày có ngâu, hồng, ngọc lan, thơm đêm có dạ lan, quỳnh và thơm cần mẫn cả ngày lẫn đêm có nguyệt quế, mai chiếu thủy. Tháng mười một, mưa vẫn còn lan man chưa dứt mạch. Chiều sâm sẩm, mưa nhẹ nhàng tạnh lúc nào và đến lượt hương hoa trong vườn thầm thì lên tiếng. Kế sát bên hiên là chậu Mai chiếu thủy, hương mai loang tinh khiết, hương dài theo hàng hiên …Mai thơm từ tinh mơ mờ đất cho đến lúc trời thắp trăng xanh, mủm mỉm cười với đôi tình nhân dùng dằng bên cổng sắt, hương mai độ lượng, dịu dàng chẳng chút khắt khe.

Nhưng mà hương mai dân dã, chẳng thâm trầm và cao quý như ngâu. Với tôi ngâu là hương thơm của tâm thức, hoa ngâu “chín” chứ không nở, bé tròn li ti một màu vàng nhà Phật, ngâu thơm đằm thắm một mình riêng một mùi hương, không na ná nhau như nguyệt quế với dạ hương, hay mai… Và khi nắng tắt thì hương hoa cũng tắt, như nén mình lại, chờ đến ngày mai mới mở hương cùng ánh sáng, thơm điềm đạm và khe khắt đến độ - thế nên ngâu luôn được dâng lên bàn thờ cùng hồng, cúc, ngọc lan, những thứ hoa “quang minh chính đại”... Ngoài Bắc không cho phép cúng hoa lài, thứ hoa thơm về đêm. Còn trong Nam thì người ta cúng tuốt, người miền Nam dễ tính hơn, “xuề xòa” hơn chăng?

Ngày bé tôi ở với bà nuôi ở Hàng Vôi (Hà Nội). Sáng sáng tôi vẫn mắt nhắm mắt mở tụt xuống giường chạy ra cửa mang gói hoa cúng vào cho bà. Ngày ấy hoa cúng được gói gượng nhẹ trong mảnh lá chuối, buộc lạt thắt nút ngoắc vào nắm đấm cửa, nhà có mấy bàn thờ thì có mấy gói hoa. Bà hàng hoa cắp cái thúng nhỏ, ngày đông cũng như tháng hạ, tinh mơ đã rảo từng nhà lặng lẽ ngoắc những gói hoa vào cửa. Nhà bà tôi ngoài bàn thờ Phật còn có một bàn thờ “cậu” là bàn thờ con trai bà chết yểu. Gói hoa cúng mở ra trút vào đĩa bao giờ cũng có ngâu, mấy bông hồng, bông cúc… Tôi được bê đĩa hoa lên bàn thờ “cậu” rồi nấn ná chờ bà thắp hương, xít xoa khấn vái. Bà đi khuất là tôi kiễng chân nhón một bông hoa trên đĩa, bất kể là bông gì... như thay cậu nghịch ngợm sau lưng bà. Buồn cười, bà hay sai tôi thay nước cúng, lười đi xuống dưới nhà nên tôi cứ đổ té ra cửa sổ. Bây giờ đã hơn bốn mươi năm sao tôi vẫn cứ nhớ tiếng nước hắt toẹt xuống sân gạch, bởi vì nghe nó to quá, lộ liễu quá... liệu bà tôi có nghe thấy không?

Tôi thích hương hoa vì nó như bàn tay vô hình níu giữ kỷ niệm. Dìu dịu hương ngâu đưa tôi về những ngày thơ ấu, cái thời đất nước mình tưởng chừng cũng thơ ấu như tôi. Vụt một thoáng hương quỳnh làm nao lòng nhớ làng quê sơ tán… và hương mai độ lượng nhớ một đêm đón nhận chiếc hôn rơi. 

Bài và ảnh: Nguyễn Đăng Thanh Hải

(KTNĐ số 12-2007)